Thất diệp nhất chi hoa – Bí ẩn của cây thuốc quý hiếm

Thất diệp nhất chi hoa, cây nổi tiếng với khả năng làm mát, tiêu độc. Dân làng thường sử dụng để chữa trị rắn độc, côn trùng cắn, viêm da, mụn nhọt và viêm tuyến vú.

• Thảo dược thiên nhiên hỗ trợ làm giảm Acid Uric máu hiệu quả và an toàn
• Dong riềng đỏ hỗ trợ trong việc điều trị bệnh tim mạch
• Cây thuốc Cam thảo có tác dụng gì? Nên dùng như nào?

1. Thông tin thực vật Thất diệp nhất chi hoa

Thất diệp nhất chi hoa (Bảy lá một hoa) còn được biết đến với các tên gọi như Tảo hưu, độc cước liên, thiết đăng đài, chi hoa đầu, thảo hà xa, đây là một loài cây thuộc chi Paris polyphylla Sm, thuộc họ hành tỏi (Liliaceae Trilliaceae).

Truyền thông tư vấn Cao đẳng Dược tại Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur cập nhật: Thất diệp nhất chi hoa là một loài cây thảo nhỏ, sống nhiều năm, có chiều cao từ 30 đến 100cm, thường mang từ 5 đến 8 lá ở 2/3 phần trên của cây. Thân cây có rễ dài khoảng 10-15cm, chia thành nhiều đốt và khó bẻ. Gốc cây thường có một số lá thoái hóa thành vảy mỏng bao quanh.

Giữa thân cây thường mọc một tầng lá vòng quanh, có khoảng từ 3 đến 10 lá, thường là 7 lá. Lá có hình trái xoan ngược, rộng từ 2,5 đến 5cm và dài từ 7 đến 17cm. Mép lá nguyên, hai mặt lá nhẵn, mặt dưới lá thường màu xanh nhạt hoặc màu tím nhạt. Gốc lá tròn, chóp có mũi, cuống lá dài từ 3 đến 6cm.

Hoa thường mọc đơn độc ở đỉnh của thân cây, trên một trục cao khoảng 70-80cm, cuống hoa dài từ 15 đến 30cm. Lá đài thường có từ 5 đến 10 lá, dài khoảng từ 3 đến 7cm, mọc rời, màu xanh giống như lá. Cánh hoa dạng sợi dài bằng lá đài, màu vàng nâu. Cánh hoa có thể bằng hoặc ngắn hơn lá đài. Nhụy màu tím đỏ, bầu thường chia thành khoảng 3 ngăn.

Quả mọng màu tím đen, cao khoảng 3cm và chứa hạt màu vàng. Cây thường ra hoa từ tháng 3 đến tháng 7 và cho quả từ tháng 8 đến tháng 12.

2. Phân bố – Thu hái

Thân rễ của cây được biết đến với tên Rhizoma Paridis Chinensis hoặc được gọi phổ biến là Tảo hưu hay Thất diệp nhất chi hoa, đây cũng chính là bộ phận được sử dụng.

Cây thường mọc hoang ở những vực khe ẩm tối, gần suối ở độ cao trên 600m, đặc biệt là tại các vùng núi như Cúc Phương. Nó phổ biến ở nhiều địa điểm như Sapa ở Lào Cai, Cúc Phương ở Ninh Bình, Ðại Từ ở Bắc Thái, Lạng Sơn, Hoà Bình và Hà Bắc. Ngoài ra, Tảo hưu cũng mọc nhiều ở Trung Quốc với nhiều loài khác nhau.

Quả có thể thu hái quanh năm nhưng việc thu hoạch tốt nhất nên được thực hiện vào mùa thu đông. Sau khi đào lên, quả cần được rửa sạch và phơi khô.

Tảo hưu có thể được sử dụng để đắp ngoài hoặc sắc uống.

3. Thành phần hóa học

Trong tảo hưu có chứa glucozit, một loại saponin được biết đến là paridin và paristaphin, đây cũng là một dạng glucozit.

Từ thân rễ và quả của Thất diệp nhất chi hoa, có thể chiết xuất được một loại glucozit được gọi là paristaphin. Khi tiến hành thủy phân, paristaphin sẽ phân huỷ thành glucoza và paridin. Tiếp tục thủy phân paridin sẽ tạo ra glucoza cùng với chất nhựa paridol.

4. Tác dụng dược lý

Các tác động bảo vệ của saponin steroid có trong cây Thất diệp nhất chi hoa đối với tổn thương niêm mạc dạ dày do rượu hoặc thuốc indomethacin đã được kiểm tra trên chuột.

Chiết xuất methanolic từ thân rễ của cây Thất diệp nhất chi hoa đã được phát hiện có khả năng ức chế mạnh mẽ các tổn thương dạ dày do ethanol và indomethacin gây ra.

Nghiên cứu về tác dụng chống di căn của polyphyllin VI đối với tế bào ung thư vú đã được tiến hành trên chuột. Polyphyllin VI (PP-VI), một trong những saponin chính có trong Thất diệp nhất chi hoa, là một loại cây thuốc được sử dụng phổ biến trong việc điều trị ung thư ở Trung Quốc và Ấn Độ.

Kết quả của nghiên cứu cho thấy Polyphyllin VI giảm khả năng sống sót của các tế bào ung thư vú và cũng giảm sự lan rộng của chúng. Đặc biệt, khi sử dụng với liều lượng nhỏ gây tổn thương tế bào, Polyphyllin VI đã ngăn chặn sự di căn của các tế bào ung thư vú.

5. Công dụng đối với sức khỏe

Trong Y học cổ truyền

Thất diệp nhất chi hoa được mô tả có vị ngọt, tính bình, có một chút hơi cay và không gây độc hại.

Cây được biết đến với tác dụng thanh nhiệt giải độc và giúp giảm sưng viêm, đặc biệt là trong trường hợp bị cắn bởi rắn độc.

Công dụng, chỉ định và cách sử dụng phối hợp với Thất diệp nhất chi hoa bao gồm:

• Đối phó với cắn của rắn độc và sự cắn của sâu bọ.
• Điều trị mụn nhọt, viêm tuyến vú, viêm mủ da.
• Giảm sốt rét, ho kéo dài, và triệu chứng hen suyễn.
• Cũng được sử dụng để trị yết hầu, bạch hầu, và các bệnh trẻ em như sởi có viêm phổi, viêm quai bị, và bệnh lòi dom.

Liều lượng thông thường là từ 6-15g, thường được dùng dưới dạng thuốc sắc.

Ngoài ra, cây này cũng được sử dụng bên ngoài da, dạng nát, để đắp lên vùng sưng. Có thể sử dụng cây Tảo hưu nghiền nát kết hợp với giấm và đắp lên vùng da bị cắn của rắn hoặc các vùng da bị mụn nhọt.

Ở Trung Quốc, Thất diệp nhất chi hoa được dân gian coi là một loại thuốc giảm đau, giải nhiệt và giải độc, có thể giúp điều trị các triệu chứng như kinh phong, lắc đầu, lè lưỡi. Nó cũng được cho là có thể trị bệnh phổi và giang mai. Dân gian thường sử dụng nó để làm mát khi bị sưng đau và hen suyễn.

Giảng viên tại Cao đẳng Y Dược TPHCM cập nhật và chia sẻ